Wayang Kulit kedah dipunlestantunaken

Salah satunggaling  warisan budaya ingkang adi luhung sarta gadhah mengku teges ingkang wigati sanget inggih menika wayang kulit. Saged dipun wastani wayang kulit amargi anggenipun ndamel wayang menika ngginakaken kulit antawisipun  kebo, saged ugi kulit sapi. Menawi kulit menika sampun kapenthang watara 3 minggu, ing saklajengipun kulit menika nembe saged dipun tatah manut blak utawi model corekan tartamtu. Menawi sampun lajeng dipun tatah saha dipun sungging manut sifat saha karakter wayang. Seni pagelaran wayang menawi dipun suraos saged nuwuhaken raos tresna marang sakabehing aspek  kabudayan.  

Kasunyatan ing wayang menika wonten nilai-nilai luhur bab seni sanes-sanesipun saha pangretosan kang nggadahi mumpangat gayutanipun ing gesang bebrayan.Wonten ingkang langkung rumesep ing batos menawi dipun midangetaken isinipun wayang. Ananging wonten ugi ingkang gadhah pamanggih menawi wayang menika menawi dipun suraos kirang sekeco saha boseni. Tiyang jawi sampun nganggep bilih wayang  menika minangka kelangenan.wayang kulit saged nresep wonten ing ati tiyang jawi ingkang remen kaliyan wayang kulit,

Pagelaran wayang kulit menika dados hiburan rakyat ingkang komplit, saged dipun wastani komplit amargi wonten unsur-unsur ingkang ndadosaken pagelaran wayang saged gayeng, kadosta seni drama, seni lukis/pahat, seni sastra, seni swara, seni karawtitan, seni gaya.sedaya cabang-cabang seni menika mboten saged madeg piyambak, menika dados setunggal kanthi garap ingkang endah lan laras. Dados wayang menika gadhahi daya tumrap psikologi. Tiap lakon ingkang dipunpentasaken menika wonten nilai-nilai luhur ingkang saged kapethik.

Kanthi midhangetaken wayang saged dadosaken tiyang menika mangertosi isinipun pagesangan ingkang saged dipun pendhet ing lakon tartamtu. Sedaya tokoh wayang menika gadhah karakter saha sifatipun piyambak – piyambak. Ingkang dados titikan wayang setunggal kalihan wayang sanesipun inggih menika  bentuk, peraupan, sandhangan, werni pasuryanipun. Pranyata wayang kulit kathah mumpangatipun. Kasunyatan wayang menika Saged dados panglipur dhumateng para tiyang, saged dados srana ruwat kangge tetiyang ingkang nandhang sukerta, lan saged dados media pendidikan ing sekolahan mliginipun ing studi sastra budaya

Kalamun dipunginaaken wonten ing acara sakral utawi upacara tradisional wayang saged damel srana panolak bebaya. Kadosta ing upacara rasulan/bersih desa, wayang kulit ingkang dipun giyaraken damel srana panolak saking sedaya bebendu, saha minangka pralampita raos syukur dhumateng gusti ingkang sampun paring rejeki. Wonten ing upacara ruwatan, kanthi pagelaran wayang saged nebihaken saking godaning jim, peri perayangan saha gangguan tenung lan nguwali sukerta tiyang ingkang dipun ruwat.

Ing pagelaran wayang ugi ngemu basa, sastra saha budaya sahingga saged nambahi pangertosan bab tembung-tembung ingkang endah. Sastra ing wayang menika nambahi kawruh sastra tuwin budaya ing samangke nggadhahi ancas amrih wayang menika saged lestantun saha kuncara ing wekdal sakterasipun. Tiyang ingkang sinau babagan wayang nggadahi ancas nglaraseken babagan jaba jero, inggih menika rasa lahir saha batin. Raos menika saged tumuju wonten ing wardaya menawi nilai-nilai utawi isinipun wayang saged mahanani ayem tentrem ing batos. Amargi kanthi prasaja tiyang menika badhe milah sedaya awon saha kesaenan ingkang kagambaraken ing pagelaran wayang

Nalika tiyang badhe ngringgit ugi kedah nglarasaken batos kalihan pribadinipun, badhe mbeber lampahan menapa. Bab ing nginggil menika kedah dipun suraos ing manah sakderengipun mbeber pagelaran wayang. Nguwaosi saha mangertosi titilaras gayutanipun kalihan suluk, cakepan gayutanipun kalihan antawecananipun wayang, satemah menawi titilaras saha cakepan menika kalampahan kanthi trep mila ndadosaken uriping pagelaran wayang ingkang kababar.

Jaman sakmenika inggih jaman ingkang majeng. Wonten ing babagan menapa kemawon sekmenika sampun majeng. Menawi nitik perkembanganipun teknologi pancen kathah mumpangtipun ananging kita minangka masyarakat ingkang gadhahi budaya kedah njumbuhaken teknologi menika menapa selaras kaliyan budaya kita. Ananging sakmenika budaya daerah sampun dipunsingkiri dening masyarakat amargi sami katungkul ing kemajengan jaman. Saged dipun uningani sakmenika lare ingkang remen dhateng budaya jawa mliginipun wayang langkung sekedhik. Kacihna kathah lare boten mangertosi babagan tokoh wayang kadosta Yudhistira, Werkudara,  janaka, Baladewa, Kumbakarna lan sakpanunggalanipun.

Kemajengan jaman lan teknologi ingkang sedayanipun serba modern ndadosaken Lare sakmenika langkung remen dhateng lagu-lagu band pop, rock ingkang saking negara manca, malah-malah kathah lare anem ingkang sampun mboten klenggut kaliyan budaya-budaya kagunganipun bangsa piyambak, mboten mawas menika saking kabudayan Indonesia utawi lagu mancanegara. Menawi mboten mangertosi tembang manca kasebat dipun anggep ketinggalan jaman. Saestu perkawis menika kedah ndadosaken pirembagan tumrap pemerintah menawi ing tembe nggadhahi ancas badhe nglestantunaken budaya mliginipun wayang.

Senajan jaman langkung majeng, ananging kita sampun ngantos nilareken budaya akar ingkang sampun dipunjagi awit jaman kina rumiyin. Saklajengipun kita kedah saged milih pundi budaya ingkang sae dipun anut lan budaya ingkang ngrisak nilai moral tiyang jawa. Sakmenika pawiyatan ingakang ngudi ketrampilan wayang saged dipunetang wonten ing Jawa Tengah. Bab perkawis ingkang mekaten kawontenanipun sejatosipun mboten ndadosaken raos minder ananging mangga sami sesarengan nyengkuyung amrih budaya jawa ngrembaka lan dipunugemi ing papan pundi kemawon

. Komunitas pandhemen wayang ing Jawa Tengah ugi saged dipunetang wilanganipun. Mracihnani kalamun pandemen wayang ing Jawa tengah taksih kirang. Menika dados tugas kita sedaya minangka tiyang jawa nglestantunaken seni pagelaran wayang ing tlatah jawa mlgiginipun Jawa Tengah. Kawontenaning saben pagelaran wayang  ing Ngayogyakarta kalian Jawa Tengah mboten beda adoh. Sedaya menika inggih awit saking pengaruh budaya manca ingkang sampun ngambra-ambra lan nilaraken kita dhumteng budaya asal. Begjanipun Ngayogyakrata menika kalebet kasultanan utawi awujud keraton saengga ing sakiwa tengenipun keraton taksih kathah ingkang nguri-uri budaya asli.

            Kados ing babagan wayang ing keraton ngawontenaken pamulangan khusus wayang. Wonten ugi lembaga ingkang taksih ngugemi dhateng budaya asli kados taman siswa ingkang ndidik lare-lare jawa dados tiyang ingakang njawani. Wonten ugi komunitas pandemen wayang ingkang asring ngawontenaken pagelaran wayang saben wonten adicara ingkang wigati. Papanipun ugi kagantos – gantos, kala mangsanipun wonten ing pendapa, kala mangsa wonten ing universitas lan sakpinunggalanipun.

 Pamulangan babagan wayang wonten ing papan pundi kemawon wonten. Ing sanggar-sanggar ugi mbikak pamulangan bab wayang. Ingkang mbikak sanggar adaanipun para dalang ingkang saestu tresna kaliyan budaya jawi. Masyarakat ugi milih dalang ingkang dipunanggep mumpuni babagan basa, sastra saha budaya tumuli badhe mbabar pagelaran ing adicara tartamtu. Kanthi cara mekaten saged nuwuhaken maneka warni paguyuban ing tembe budaya wayang saged lestantun.

Kesenian wayang kulit sampun ngrembaka dumugi mancanegari. Mboten namung ing adicara  sakral kemawon, kados pementasan wayangan ing salah setunggaling papan pendapa agung saha komunitas pandemen wayang ananging ugi saged dipunwontenaken ing tlatah pundi kemawonSaged dipun wastani kemajengan wayang kulit menika sampun ngalami ewah-ewahan menawi dipun tingali saking segi pertunjukan, ancas saha gregetipun. Kados ing kampus- kampus sampun mapinten-pinten ngawontenaken giyaran wayang kanthi sae saha dipungabung kaliyan seni sanesipun kadosta tari, theater, saha karawitan.

 Instansi pemerintah kados Balai Bahasa saha Dinas Kebudayaan DIY tansah nyengkuyung wontenipun adicara wayangan. Menika salah setunggaling cara murih lesatarining budaya arupi kesenian wayang. Pembinaan babagan wayang mboten cekap dumugi papan menika kemawon, ananging ugi kapaes kanthi kreatif pihak pemerintah ngawontenaken lomba-lomba pedalangan ing sadengah papan tartamtu, ingkang kaperang tingkat SD, SMP, SMK. Kanthi srana menika saged nuwuhaken raos tresna dumateng kesenian wayang sumrambahipun tumrap sedaya masayarakat jawi saking lare alit dumugi tiyang dewasa.

Kita saged mangertos piyambak kados pundi kawontenaning masyarakat ing jawi menika. Kasunyatan ing babagan budaya masyarakat jawi ing jaman sakmenika kirang nggadhahi raos remen hangleluri amrih lestarining budaya ing Nuswantara. Nyinaoni babagan pewayangan mboten mbetahaken ubarampe ingkang awrat cekap niat ingkang kuat, inggih menika adedhasar tresna mring budaya jawi. Kagem para pandemen wayang kedah nggatosaken bab-bab pakeliran saha isining pewayangan. Kathah ugi srana nyinaoni bab wayang, tuladhanipun latihan ing sanggar, menawi dipun tingali saking kemajengan teknologi saged share data ing internet babagan wayang, tokoh, ugi karakteripun.

Ing papan-papan tartamtu ugi asring dipun wonteni pagelaran wayang kulit, lha menika salah satunggaling srana kagem kita supados kenal marang wayang. Seserepan bab isining pagelaran wayang menawi dipun raosaken ing batos tansaya nambahi kawruh panguripan, awit wontening pagelaran wayang nggambaraken awon saening tumindak manungsa ing pagesangan bebrayan. Sedaya menika wau saged kalampahan inggih awit saking diri pribadinipun piyambak ingkang samangke saged nularaken dhateng tiyang sanes.

                                                                                          oleh : Imam fauzi (10205244003)                    

Sumber referensi:  Mulyono, Sri.1989.Simbolisme dan mistikisme dalam wayang. Jakarta: Haji Masagung